به نقل از «خبرگزاری آریا»

چاپ اولین اسکناس‌ها در ایران

تاریخ انتشار: ۲۳ خرداد ۱۴۰۰ | کد خبر: ۳۲۲۱۱۳۰۹

خبرگزاری آریا - با شکل‌گیری نظام بانکی در ایران، تا قبل از انقلاب اسلامی بالغ بر ده‌ها بانک دولتی و خصوصی در ایران تاسیس شد که برخی از آنها تا امروز به کار خود ادامه می‌دهند و بسیاری نیز دستخوش تغییرات شده‌اند.
به گزارش خبرگزاری آریا ، اکنون نزدیک به یک قرن از حضور بانک در سیستم اقتصادی ایران می‌گذرد.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

اما نظام بانکی از آغاز تا امروز فراز و فرودهای فراوانی داشته است. در این مجموعه سعی می‌کنیم با مرور تاریخچه بانکداری ایران، سیر تکوین نظام بانکی در ایران را مورد بررسی قرار دهیم.
در بخش اول گفته شد که آغاز فعالیت بانکی در ایران توسط خارجی‌ها از جمله انگلستان و روسیه در ایران شکل گرفت. در این بخش به شکل‌گیری اولین بانک‌های ایرانی از بانک ملی ایران که امکان چاپ اسکناس را فراهم کرد تا تاسیس اولین بانک‌های خصوصی در ایران اشاره می‌شود که در ادامه می‌خوانید.
بانک‌های ایرانی
فکر تاسیس یک بانک جدید با سرمایه و مدیریت ایرانی قبل از انقلاب مشروطیت، یعنی ده سال قبل از تاسیس بانک شاهی ایران به ‌وجود آمد. در این زمان «حاج محمدحسین» که از صرافان بزرگ بود، پیشنهاد تاسیس بانکی با سرمایه مشترک دولت ایران و مردم را به ناصرالدین شاه ارائه داد، اما متاسفانه طرح مورد موافقت قرار نگرفت. پس از استقرار مشروطیت، نمایندگان اولین دوره مجلس تاسیس یک بانک ملی را خواستار شدند، اما سرمایه لازم فراهم نیامد.
بانک پهلوی قشون
اولین بانک ایرانی در سال 1304 به نام «بانک پهلوی قشون»، از محل وجوه بازنشستگی نظامیان و برای سامان دادن به امور مالی ارتش به ‌وجود آمد. امروزه همگان این بانک را با نام «بانک سپه» می‌شناسند. فعالیت‌های بانکی این بانک در آغاز تاسیس محدود بود.
بانک کارگشایی
در سال 1305 با استفاده از وجوه صندوق بازنشستگی کشور، «موسسه رهنی ایران» تاسیس شد. این موسسه که تحت نظارت وزارت دارایی فعالیت می‌کرد، در مقابل اخذ وثیقه منقول به افراد وام با بهره پایین ارائه می‌کرد. این موسسه پس از تاسیس بانک ملی ایران، جزئی از این بانک شد و از سال 1318 که بانک رهنی به‌ وجود آمد، به «بانک کارگشایی» تغییر نام یافت.



بانک ملی ایران
قانون اجازه تاسیس بانک ملی ایران در 14 اردیبهشت 1306 به‌ وسیله مجلس شورای ملی تصویب شد. بر اساس این قانون، دولت مکلف شد که بانکی به‌ نام «بانک ملی ایران» تاسیس کند. مقرر شد برای انجام دادن کار از آلمان کارشناس استخدام کنند. این کار صورت گرفت و شخصی به نام «کوردن لیندن بلات» به ریاست بانک ملی ایران رسید و در اردیبهشت 1307 به تهران آمد.
اساسنامه بانک ملی در 30 خرداد 1307 به تصویب هیات وزیران و در 14 تیر 1307 به تصویب کمیسیون قوانین مجلس رسید. در 28 مرداد 1307 اعلان رسمی تشکیل دولت از سوی وزیر مالیه و رئیس بانک صادر شد و سرانجام از روز شنبه 17 شهریور 1307 بانک ملی ایران گشایش یافت.

حسین مکی در کتاب تاریخ 20 ساله ایران پیرامون افتتاح بانک ملی می‌نویسد:
«روز 17 شهریور 1307 بانک ملی ایران به دست رضاشاه با تشریفات خاصی افتتاح شد و رسماً شروع به کار کرد، سرمایه اولیه بانک به موجب اساسنامه مصوبه هیات وزیران دو میلیون تومان تعیین شد که صدی چهل آن نقداً پرداخت شد. بعداً در تاریخ 14 تیرماه 1314 به 30 میلیون تومان افزایش یافت، تجار ایرانی با چهره‌های گشاده قدم به بانک نهادند و معاملات خود را با بانک شروع کردند و مردم هم از بانک ملی استقبال کردند. درباره شعبه بانک در بازار و شعب شهرستان‌ها قرار شد پس از تکمیل شعبه مرکزی به ایجاد شعب مزبور پرداخته شود».
بدین ترتیب، نخستین سنگ بنای ساختمان بانک ملی در سال 1312 در خیابان فردوسی در محل سابق بانک استقراضی که طبق قرارداد 1921 ایران و شوروی به ایران واگذار شده بود، کار گذاشته شد. بانک ملی در آغاز فعالیت خود با رقابت بانک شاهی مواجه شد، ولی بر اثر استقبال مردم از بانک ملی اقدامات بانک شاهی بی‌اثر شد ولی همچنان به کارهای بانکی خود ادامه می‌داد، تا اینکه در سال 1330 خورشیدی به فعالیت آن بانک خاتمه داده شد و بانک شاهی ساختمان‌های خود را به بانک بازرگانی (بانک تجارت کنونی) واگذار کرد.
چاپ اسکناس توسط بانک ملی
بانک ملی نخستین سری اسکناس‌های خود را در سال 1311 منتشر ساخت. این سری اسکناس‌ها از پنج ریال بود تا 500 ریال. از ویژگی‌های بارز اسکناس‌های رضاشاهی، اهمیت دادن به خط نستعلیق برای نگارش، بناهای تاریخی و مکان‌های طبیعی ایران است. نخستین سری اسکناس‌های بانک ملی ایران معروف به اسکناس‌های کلاه‌کوچک رضاشاه در اواخر سال 1310 در چاپخانه شرکت چاپ اسکناس آمریکا (American Bank Note Company) چاپ شد و از اول فروردین 1311 به گردش گذاشته شد. امضای دکتر کورت لیندن بلات آلمانی به عنوان رئیس کل بانک ملی ایران و دکتر علی علامیر به عنوان مُفتّش دولت در بانک ملی ایران بر روی اسکناس‌های این سری که شامل ارقام 5، 10، 20، 50، 100 و 500 ریال است، نقش بسته ‌است.

دومین سری در سال 1314 چاپ و به جریان گذاشته شد. این سری از پنج ریال تا یک هزار ریال بود. در این سری، به اسکناس‌های پیشین رقم 1000 ریال نیز افزوده شد. نگاره رضاشاه از تمام‌رخ به سه‌رخ دگرگون شد، اما دیگر عناصر طراحی حفظ شدند. در سری دوم ارقام 10، 20، 50، 100، 500 و 1000 ریالی با امضای عبدالحسین هژیر و حسین علاء و در سری سوم ارقام 5، 10، 20، 50، 100 و 1000 ریالی با امضای رضاقلی امیرخسروی و عبدالحسین هژیر به چاپ رسیدند.
سومین سری آن در سال 1316 منتشر شد که آن هم از پنج ریال تا 1000 ریال بود و فرقی که داشت روی اسکناس صد ریالی را با یک پهلوی برابر کرده بود و اگر یک اسکناس صد ریالی به بانک می‌دادند، می‌توانستند یک پهلوی دریافت کنند.

سری چهارم از پنج ریال تا 10 هزار ریال صد پهلوی بود و در سال 1317 به جریان گذاشته شد. اسکناس‌های سری چهارم تا هشتم رضاشاه دارای نیم‌رخ بدون کلاه وی در رو و نگاره‌هایی از اماکن باستانی یا طبیعی ایران در پشت اسکناس هستند. سری چهارم و پنجم رضاشاه به دو زبان فارسی در رو و فرانسوی در پشت، انتشار یافتند؛ در حالیکه اسکناس‌های سری ششم تا هشتم تماماً به زبان فارسی بوده بطوریکه ارزش اسکناس با عدد بر رو و با حروف بر پشت آن نقش بسته‌است.
همچنین سریال اسکناس‌ها از سری یکم تا ششم به صورت لاتین و در سری هفتم و هشتم به صورت فارسی چاپ شدند. در این سری‌ها، اسکناس‌های 100، 500 و 1000 به ترتیب با عناوین یک پهلوی، پنج پهلوی و ده پهلوی نیز نامگذاری شده‌اند که می‌تواند حاکی از معادل سازی آن‌ها با سکه‌های طلای ضرب شده در این دوره باشد. بدین ترتیب اسکناس 100 ریالی معادل یک عدد سکه طلا با وزن 8/13 گرم و درجه خلوص 0/900 بوده‌است. سری چهارم تا هشتم رضا شاه همگی توسط شرکت انگلیسی Thomas De La Rue به چاپ رسیدند.

سرمایه بانک ملی ایران
سرمایه بانک 15 میلیون ریال در نظر گرفته شد. در سال 1307 بانک ملی با سرمایه 20 میلیون ریال تاسیس شد و علاوه‌ بر مسئولیت نگاهداری حساب ‌های دولت، حق نشر اسکناس نیز در سال 1311 به این بانک واگذار شد.
بانک ملی ایران از همان ابتدای تاسیس شکل شرکت سهامی را داشت و سرمایه اولیه آن یعنی 20 میلیون ریال به 20 هزار سهم هزار ریالی (13500 سهم با نام و 6500 سهم بی‌نام) تقسیم شده بود. اما در سال 1317 انتقال سهام بانک به غیر دولت ممنوع شد.
سرمایه بانک در سال 1314 به 300 میلیون ریال و در سال 1331 به 2 میلیارد ریال افزایش یافت. بانک ملی با توجه به محدودیت‌ های نظام بانکی تا پیش از سال 1335 کلیه وظایف بانک مرکزی در اقتصاد را نیز به ‌عهده داشت. پس از تاسیس بانک مرکزی وظایف مزبور به این بانک واگذار گردید.

اولین اختلاس بانکی در ایران
لیندن بلات که به عنوان اولین رئیس بانک ملی ایران در سال 1307 انتخاب شده بود، پس از مدتی کار در بانک ملی بحران‌هایی را به‌ وجود آورد که منجر به فرار رئیس آلمانی شد. ماجرا از این قرار بود که او وقتی به همراه عده‌ای آلمانی شروع به کار کرد. پس از چهار سال کار کردن مشخص شد که سوءاستفاده‌هایی شده است. مخبرالسلطنه که در آن موقع نخست‌وزیر بود در این باره در زیر عنوان «اختلاس در بانک ملی» چنین نوشته است:
حسن‌قلی‌خان نواب تخلفاتی در بانک کشف کرد، به عرض رسانید معلوم شد معاملاتی بدون وثیقه کافی شده و خساراتی وارد آمده است. لیندن بلات، رئیس بانک زیاد مقید به رعایت نظریات هیات نظارت نبوده است و شاید متکی به تیمورتاش.
در هر حال اختلاساتی مسلم شد. لیندن بلات به خیال گریز است، به بهانه مرض و معالجه با اجازه مسافرت می‌کند. فوگل، نایب رئیس نیز چاره را در فرار می‌بیند و سرانجام هم همین شد. روزنامه اطلاعات درباره فرار فوگل چنین نوشته است: «فرار مسیو فوگل با دکتر لیندن بلات رئیس بانک ملی».
در دادگاه از طرف لیندن بلات، آقایان مظفر فیروز و دکتر هرشونوش آلمانی به سمت وکلای مدافع انتخاب شده بودند که به دفاع پرداختند. این چنین بود که اولین رئیس بانک ملی در ایران با اتهام مالی مواجه و محاکمه شد.


اولین بانک‌ خصوصی در ایران
با وجود عدم منع قانونی تاسیس بانک در ایران و با وجود توسعه بانک‌های ملی و سپه و بانک‌های خارجی، هیچ بانک خصوصی با سرمایه ایرانی تا بعد از جنگ جهانی در کشور تاسیس نشد و در نتیجه فعالیت‌های بانکی در سراسر کشور، در دست چند بانک باقی ماند.
با تصویب اولین طرح برنامه عمرانی کشور در سال 1327، نیاز به وجود موسسات اعتباری افزایش یافت. در تیرماه 1328 دولت به ‌منظور کمک مالی به واحدهای تولیدی خصوصی،«بانک برنامه» را ایجاد کرد.
«بانک بازرگانی ایران» به ‌عنوان اولین بانک خصوصی به ‌صورت شرکت سهامی در بهمن ماه 1328 تاسیس شد و در سال 1329 فعالیت‌های بانکی خود را آغاز کرد و راه را برای تاسیس بانک‌های خصوصی دیگر هموار ساخت. به گونه ای که تا اواسط سال 1331 پنج بانک خصوصی دیگر به نام بانک‌های عمران، صادرات، تهران، بیمه بازرگانی و پارس تاسیس شدند.
از سال 1337 به بعد تاسیس بانک توسط بخش خصوصی قانونی شد و تعداد موسسه اعتباری و پولی خصوصی در کشور فعالیت خود را در قالب جمع آوری وجوه و تخصیص منابع مورد نیاز جهت اعطای تسهیلات اعتباری به متقاضیان و همچنین ارائه خدمات پولی و بانکی به استثنای حساب جاری به عموم مشتریان آغاز کردند.
می‌توان گفت از سال 1329 تا سال 1350، 21 بانک خصوصی در ایران تاسیس شد. به طور مثال «بانک اقتصادی ایران» در سال 1338 تاسیس و در سال 1341 منحل شد. همچنین «بانک ایران و غرب» نیز که در سال 1338 تاسیس شده بود، در سال 1343 به «بانک اعتبارات تعاونی توزیع» تغییر نام یافت.
بدین ترتیب و به تدریج نظام بانکداری در ایران سر و شکل گرفت و در بین مردم شهرهای دور و نزدیک جا افتاد آنچنان که تعداد شعبات بانک‌ها در سال 1357 در سراسر کشور به 8270 شعبه رسید. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، سیستم بانکی نیز از نظر سیاسی تحولات زیادی کرد. شورای انقلاب دستور ادغام بانک‌ها را با هدف حفظ منافع ملی و جلوگیری از خروج سرمایه‌ها از کشور صادر کرد که در بخش بعدی سرنوشت این بانک‌ها بعد از انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
-->

منبع: خبرگزاری آریا

کلیدواژه: خصوصی در ایران بانکی در ایران بانک ملی ایران پنج ریال بانک ملی اولین بانک تاسیس بانک نظام بانکی اسکناس ها گذاشته شد سری چهارم رئیس بانک بانک شاهی تاسیس شد

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.aryanews.com دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرگزاری آریا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۲۲۱۱۳۰۹ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

سردار آزمون و تاسیس آژانس هواپیمایی؛ بفرمایید تور روسیه! + عکس

سردار آزمون از تاسیس آژانس هواپیمایی خود خبر داد.

طرفداری | سردار آزمون وارد کسب و کار جدیدی شده است.

سردار آزمون بازیکن ایرانی باشگاه رم، با انتشار یک استوری اینستاگرامی از کسب و کار جدید خود خبر داد. آزمون یک آژانس هواپیمایی تاسیس کرده است تا کنار فوتبال خود، به مدیریت این مجموعه هم رسیدگی کند.

 

از دست ندهید ????????????????????????

تونی کروس: پاس گلم جلوی بایرن خیلی خاص نبود شاهکار کارلتو؛ بازهم شکست‌ناپذیری مقابل بایرن بزرگترین بازیکنان ناکام تاریخ لیگ قهرمانان یحیی شکایت کند 5 میلیارد تومان جریمه می‌گیرد